Сцепулёнак Аляксандр ФМЭА, 2 курс, ДАЭ-1
Кантрольная работа
Культура Беларус
і
1.
Вынік
гістарычнага
развіцця
беларускай
культуры
.
Яе
сучасны
стан
і
перспектывы
яе
далейшай
эвалюцыі.
Нацыянальная культура беларусаў сваімі каранямі сыходзіць у глыбокую старажытнасць. Беларускі народ назапасіў каласальныя духоўныя багацці, якія адлюстроўваюць усю шматстатнасць яго быцця ў інтэлектуальным, маральным, эстэтычным і іншых праявах. Беларуская культура, развіваючыся і захоўваючы нацыянальныя традыцыі, адначасова з'яўляецца і часткай сусветнай культуры.
Беларусы стварылі ўнікальны мнагажанравы фальклор
, які лічыцца адным з найбагатых у славянскім свеце. Сярод выбітных беларускіх асветнікаў — Еўфрасіння Полацкая і Кірыла Тураўскі, першадрукар і стваральнік першай усходнеславянскай друкаванай Бібліі Францыск Скарына. Асновай культуры стала літаратура, класіку якой сфармавалі Вінцент Дунін-Марцінкевіч, Францішак Багушэвіч, Алаіза Пашкевіч, Максім Багдановіч, Янка Купала, Якуб Колас.
У краіне налічваецца больш 15 тыс. помнікаў гісторыі. У Спіс сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЭСКА
ўключаны Нясвіжскі палацава-замкавы комплекс XVI–XVIII стагоддзяў у Менскай вобласці, замкавы комплекс пачатку XVI стагоддзі ў г. п
. Свет Гарадзенскай вобласці, Белавежская пушча і геадэзічная дуга Струве.
У 2008 году дасье «Жнівеньскі канал – твор чалавека і прыроды» і дасье «Матэрыяльнае ўвасабленне духоўнай спадчыны Еўфрасінні Полацкай» прадстаўлены ў Цэнтр сусветнай спадчыны ЮНЭСКА. Да 2012 года плануецца падрыхтаваць яшчэ пяць дасье
аб'ектаў гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі, у тым ліку Гомельскі палацава-паркавы ансамбль Румянцавых-Паскевічаў.
Шматлікія рэаліі беларускай культуры сталі знакамі нацыянальнай самабытнасці. Слуцкія пояса, шматколерная «кафля», ажурныя выцінанкі і разьба, крыж Еўфрасінні Полацкай, жывапіс Марка Крочыла, Казіміра Малевіча, Васіля Кандынскага і беларускі балет — такія агульнавядомыя сведчанні беларускай культурнай прысутнасці ў свеце.
Беларускія мастацкія здабычы з'яўляюцца неад'емнай часткай нацыянальнай культуры. Беларускія майстры ствараюць самабытныя па форме і канструктыўнаму рашэнню прадметы з лазы, дрэва, саломкі, а таксама швейныя вырабы з лёну.
У Беларусі працуюць 27 тэатраў, 158 кінатэатраў, 56 прафесійных музычных і харэаграфічных калектываў, 129 музеяў, 4 тыс. 725 бібліятэк, 4 тыс. 260 клубных устаноў, 24 парку культуры і адпачынку, 524 дзіцячыя музычныя, мастацкія школы і школы мастацтва, 3 вышэйшых навучальных установы культуры і мастацтвы.
Музейны фонд Рэспублікі Беларусь
складае больш 2,5 млн экспанатаў, штогод музеі Беларусі наведваюць каля 4 млн чалавек. Нязменная цікавасць беларускіх і замежных наведвальнікаў выклікаюць Мемарыяльны комплекс «Брэсцкая крэпасць-герой» і Музей абароны Брэсцкай крэпасці, мемарыяльны архітэктурна-скульптурны комплекс «Хатынь» у памяць жыхароў вёскі Хатынь і іншых беларускіх вёсак, знішчаных нямецка-фашысцкімі захопнікамі разам з насельніцтвам у 1941-1944 гг., філіял Нацыянальнага музея гісторыі і культуры Беларусі «Мірскі замак», які з'яўляецца жамчужынай беларускага абароннага дойлідства, і іншыя.
Міжнароднае прызнанне атрымалі кінематаграфісты
Рэспублікі Беларусь. Створаныя імі карціны бралі ўдзел у шматлікіх міжнародных кінафорумах, дзе неаднаразова адзначаліся ўзнагародамі.
Усешэдэўрыбеларускагамастацтва, якія дайшліданашыхдзён,знаходзяццапад
абаронай
дзяржавы
. Янызахоўваюццаўкалекцыяхнайбуйныхбеларускіхмузеяў, зборахбібліятэк. Класікабеларускаймузыкіідраматургіідэманструеццанатэатральныхпадмосткахіўканцэртныхзалах.
СучаснаекультурнаежыццёБеларусідынамічнаеіразнастайнае. Украінепраходзіцьмноствамастацкіхвыстаў, музычных, тэатральныхікінематаграфічныхфэстаў.Усёгэтацікаваідаступнаякдлябеларусаў, такідлягосцяўкраіны.
Адзначым НАЦЫЯНАЛЬНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ беларускага народа
Традыцыі і абрады Беларусі маюць шмат агульнага з такімі ў сваіх славянскіх суседзяў. Беларусы ставяцца да ўсходнееўрапейскага тыпу сярэднееўрапейскай расы, іх продкамі былі ўсходнеславянскія плямёны дрыгавічаў, крывічаў, радзімічаў, збольшага дрэўляне, паўночнікі і валыняне. Продкі беларусаў увабралі ў сябе мноства рыс найстаражытнага насельніцтва гэтага краю - лета-літоўскіх плямёнаў яцвягаў, а таксама некаторыя рысы польскай, літоўскай, украінскай, рускай і габрэйскай культуры, захаваўшы пры гэтым, нягледзячы на шматлікія спусташальныя войны, не раз якія пракатваліся па гэтай зямлі, свае галоўныя нацыянальныя рысы. Сам беларускі этнас неаднастайны і складаецца з некалькіх субэтнічных груп – у Палессе жывуць "палешукі", у раёне Пінскіх балот – "пінчукі", уздоўж верхняй плыні Дняпра можна назіраць верхняпрыдняпроўскі антрапалагічны тып, а на поўдні краіны прыкметна ўкраінскі ўплыў. Нават у мове можна вылучыць два дыялекту – паўднёва-заходні і паўночна-усходні. Таксама тут пражывала і пражывае мноства прадстаўнікоў габрэйскай, татарскай, украінскай, польскай, рускай і іншых культур, кожная з якіх мае поўную волю самавыяўлення.
Культура краіны ўяўляе сабою, мабыць, найболей добра захаваны сярод усходнееўрапейскіх славян набор старажытных паганскіх звычаяў і традыцый. Нават нягледзячы на шматвяковае панаванне хрысціянства, як праваслаўнага, так і каталіцкага, у Беларусі захаваліся водгаласы мноства старажытных рытуалаў, пачынальна з Масленіцы і Купалы, "Громніцы" і "Гуканне вясны" (пералом года ад зімы да лета), "Сарокі" і "Дзяды", "Каляд" і "Дажынак" (свята канчатка жніва), "талакі" і "сябрына" (звычай супольнай узаемадапамогі), і сканчаючы мноствам абрадаў, злучаных з вяселлем, нараджэннем ці смерцю. Як і ў суседзяў, тут было мноства рытуалаў, злучаных з сельскай гаспадаркай, з нарыхтоўкай лесу і лазняй, а ўся прырода шанавалася як адзіная жывая істота. Усе гэтыя абрады ўпляліся ў найпознія хрысціянскія рытуалы, утворачы непаўторную і каларытную беларускую культуру. Надзвычай багаты і разнастайны песенны і вусновы фальклор.
Асноўны мясцовага соцыума заўсёды была сям'я, звычайна невялікая. Мужчына займаў і займае тут найважнае месца – гэта і "бацька" для дзяцей і "дядьзька" для малодшых чальцоў сям'і, асноўны здабытчык і абаронца хаты. Жанчына - раўнапраўная гаспадыня і распарадчыца хатніх прац, маці і захавальніца агменю. Гэта дзвюхсастаўная частка сям'і адлюстроўвалася і ў побыце - драўляныя і металічныя прадметы ўжытку лічыліся "мужчынскімі", тканыя і плеценыя – "жаночымі". Прычым заўсёды і ўсюды перавага аддавалася прадметам з прыродных матэрыялаў. Нацыянальная адзежа, абутак, музычныя прылады і нават тып жылля блізкія да ўзораў іншых славянскіх культур, аднак беларускі стыль бачны ва ўсім, і пераблытаць мясцовую адзежу і ўпрыгожванні, напрыклад, з узорамі ўкраінскай ці літоўскай сукенкі немагчыма - настолькі самабытныя мясцовыя майстры.
Ціхая і велічная прырода краіны наклала адбітак і на аблічча народа. Беларусы па большай частцы вельмі ветлыя і лагодныя, шматвяковая абшчыннасць наклала адбітак і на характар узаемаадносін паміж людзьмі. Тут рэдка ўбачыш шумныя сцэны на людзях, высокая ўзаемадапамога паміж людзьмі і дамінуе паважлівае стаўленне да старэйшых і да суразмоўцы. Нават у дзелавы этыкет увайшлі традыцыі даверу – тут рэдка абчапляюць на рынках, скрупулёзна выконваюць дамоўленасці і старанна берагуць рэпутацыю (прычым не толькі ў бізнэсе). Мноства спраў, прычым не толькі супольных, вырашаецца на радзе, нават святы часцей за ўсё праводзяцца або ўсёй сям'ёй, або ўсім населеным пунктам.
У стаўленні адзежы строгіх нормаў няма – беларусы з задавальненнем носяць як звычайную паўсядзённую адзежу еўрапейскага фасону, так і нацыянальныя ўборы. У дзелавым этыкеце прыняты гарнітуры еўрапейскага стылю. Дзелавы візіт павінен быць загадзя ўзгоднены і пацверджаны непасрэдна перад сустрэчай. Працоўны дзень у большасці ўстаноў працягваецца з 09:00 да 18:00.
Такім чынам, мыбачым, штокультураБеларусісвоеасабліваяіўнікальная. Ужоцяпершматлікіябеларускіяфэсты, конкурсыз'яўляюццаагульнапрызнанымінасусветнайніве, данасімкнуццапатрапіцьудзельнікісашматлікіхкраін. Практычнакожны, хтопабываўунашайкраіне, па вяртаннідахаты, усваюкраіну, кажасябрамізнаёмым, штобеларускаякультуранепадобнаянаіхкультуру, штозусімняслушнаёнранейатаясамляўзрускайкультурай. Так, культурыпадобныя, алеў той жа часбеларускаяпрасякнутачымсьці "сваім".
Зразумела, гэтавыдатна, штобеларускаякультура, Беларусьатрымліваешырокаепрызнанненасусветнайарэне. Гэтапаказвае, штоўсяпрацапраробленанездарма, унасёсць "плады" развіццякультуры. Унасёсцьіперспектывыяедалейшагаразвіцця. Ялічу, штонам, беларусам, вартаідалейудасканальвацьнашукультуру. Сваімуласным,унікальнымшляхам!
Сённяпрыярытэтнымідлябеларусаўпавінныстацьматэрыяльныяімаральныякаштоўнасці, такіяякдзяржаўнасць, каштоўнасцімовы, уласнайгісторыі, нацыянальныхтрадыцый, звычаяў, агульначалавечыхідэалаўдабра, праўды, справядлівасці. Гэта і ёсць тыя напрамкі, якія прывядуць наш народ да светлага будучага!
2. Статут, месца і роля беларускай нацыянальнай культуры ў палінацыянальнай, агульнанацыянальнай культуры. Узаемадзеянне і гібрыдызацыя карэннай культуры з культурамі нацыянальных меншасцяў.
Беларускаянацыянальнаякультурасклаласянаасновекультурыбеларускагаэтнасаваўзаемадзеяннізкультурамііншыхэтнічныхгруп —украінцаў, рускіх, літоўцаў,і інш.
Своеасаблівасцьбеларускайкультурывызначыліяецесныяўзаемаадносінызіншымінародамі, «
памежны
»
характар
. Беларускаякультуранапрацягуўсягосвайгоразвіццязаўсёдыадчувалаўплыўіншыхкультурісамазначнапаўплываланасуседніякультуры. ЦесныяўзаемаадносіныбыліабумоўленыгеаграфічнымстановішчамБеларусі (размяшчэннепаміжУсходаміЗахадам), мінаннемпразкраінудвухвялікіхкультурныхрэгіёнаў (уплывамдвухсветаў) — праваслаўна-візантыйскагаірымска-каталіцкага.
Асаблівасці самаідэнтыфікацыі беларусаў як суаднесенасці чалавека з вызначанай культурай, яго прыладдзе да гэтай культуры і ўсведамленні гэтага факту, вызначае памежны характар іх культуры, сталы цесны кантакт з іншымі цывілізацыямі, адмысловае становішча беларускіх земляў, якія знаходзіліся на скрыжаванні гандлёвых шляхоў, водападзелаў Чорнага і Балтыйскага мораў, у геаграфічным цэнтры Еўропы, наяўнасць ваяўнічых суседзяў і магутных ваенных дзяржаў, якія мясціліся па ўсім перыметры беларускіх меж.
Беларускія землі і ў прамым, і ў пераносным сэнсе заўсёды знаходзіліся на скрыжаванні міжнародных дарог, уплываў, інтарэсаў, культур. Гэта памежжа выконвала падвойную функцыю. З аднаго боку, беларуская культура ўспрыняла лепшыя дасягненні ўсходняй і заходняй культур, стварыўшы арыгінальную і самабытную культуру. З іншага боку, менавіта памежжа і сталае знаходжанне ў сферы розных культурна-цывілізацыйных уплываў не далі беларускай культуры магчымасці да канца самавызначыцца, абраць свой «шлях». Беларусы не могуць, у адрозненне ад сваіх суседзяў, ідэнтыфікавацца толькі з адной культурнай традыцыяй. Праблема пошуку свайго шляху развіцця была характэрна для беларускай культуры на працягу ўсёй яе гісторыі. Адным з першых сфармуляваў ідэю беларускага шляху І. Абдзіралавіч.
У апошнія дзесяцігоддзі пытанне культурнай самаідэнтыфікацыі беларусаў набыў найвялікую вастрыню. Гэта злучана з тымі глабальнымі зменамі, якія цяпер адбываюцца ў свеце: пашырэннем сродкаў масавай камунікацыі і інфармацыі, сучаснымі глабалізацыйнымі працэсамі, асаблівасцямі культурнай сітуацыі, зменай геапалітычнай прасторы, парушэннем звыклых культурных сувязяў, праблемай інтэграцыі і захаванні ўласнай культурнай ідэнтычнасці (самабытнасці).
У сілу адмысловага геаграфічнага становішча Беларусі, змешчанай на стыку двух цэнтраў — заходняга рымска-каталіцкага і ўсходняга праваслаўна-візантыйскага, яе тэрыторыя часта падвяргалася сталаму перадзелу. Магчыма, гэтым тлумачыцца тое, што самаідэнтыфікацыя беларусаў насіла галоўным чынам лакальны характар і засноўвалася больш на прыладдзе да вызначанай тэрыторыі, мясцовасці, рэгіёну («тутэйшыя»), сацыяльнай групе (праваслаўныя, каталікі і г.д.), клану, роду, сям'і, узвышаючыся часам да ўзроўня нацыі і дзяржавы. Адсутнасць бесперапыннай традыцыі, уздзеянне розных культур і цывілізацый абцяжарвалі працэсы ідэнтыфікацыі беларусаў, не давалі выразных крытэраў вызначэння культурнай прыналежнасці.
Беларусам сёння неабходна самавызначыцца, «знайсці », мець даволі сіл, што гарантавала б раўнапраўны ўдзел у вольным абмене перадавымі ідэямі і плынямі думкі ў духоўным жыцці ўсходняга і заходняга рэгіёнаў, дапамагло працэсу самаідэнтыфікацыі і фармаванню пачуцця патрыятызму. Пачуццё патрыятызму гуляе адмысловую ролю ў фармаванні сучасных светапоглядных прыярытэтаў беларускай дзяржаўнасці. Патрыятызм (ад грэч. – patris – радзіма, айчына) – ідэя, пачуццё і дзеянні, якія выказваюць каханне і адданасць Радзіме, што спрыяюць яе поспехам ва ўсіх сферах унутранага жыцця, падвышэнню яе магутнасці і ўмацаванню аўтарытэту на міжнароднай арэне. Патрыятызм – гэта ўсведамленне агульнасці інтарэсаў людзей, стагоддзямі якія жывуць у адасобленых айчынах, павага да гістарычнага мінулага свайго народа, гонар за яго дасягненні і гарката за няўдачы, беды і памылкі продкаў і сучаснікаў, актыўная дзейнасць па стварэнні новага, прагрэсіўнага. Абавязковым бокам сапраўднага патрыятызму з'яўляецца павага да іншых народаў, іх мове, культуры, гісторыі.
Патрыятызм выключае як нацыянальны нігілізм, так і «квазіпатрыятызм» - гіпертрафаванае ўяўленне пра сваю нацыю, якое супрацьпастаўляла нацыянальнае агульначалавечаму, айчыннае – інтэрнацыянальнаму. З патрыятызмам несумяшчальныя сепаратызм, нацыяналізм, шавінізм. За гэтымі анамаліямі стаяць грамадскія сілы, інтарэсы якіх супярэчаць тэндэнцыям гістарычнага прагрэсу, якія пераследваюць карыслівыя, вузкакласавыя мэты. Патрыятычнай можа быць толькі палітыка, якая ідзе з глыбінь народнага быцця, выпрацоўваемая і ажыццяўляная для выгоды пэўных, рэальна дзейсных людзей, што ўтвараюць дадзеную гістарычную агульнасць, і не ў шкоду іншым народам.
На сучасным этапе развіцця Рэспублікі Беларусь патрыятызм набыў адмысловую значнасць і прыярытэтнасць. Жыццё няўмольна патрабуе аб'яднання ўсіх патрыятычных сіл у народны рух па рашэнні задач дэмакратычнага рэфармавання грамадства і дзяржавы, адраджэнню і ўзбагачэнню нацыянальных традыцый, умацаванню шматстайных адносін і сувязяў з іншымі краінамі і народамі.
ГісторыяБеларусіналічваенеаднотысячагоддзеіўяўляе сабою частку
агульнаславянскай, еўрапейскай і сусветнай цывілізацыі. Гістарычнае мінулае нашага народа з'яўляецца непераходзячай каштоўнасцю і найважнейшым фактарам нацыянальнай самасвядомасці і ідэалогіі беларускай дзяржавы.
Зразумела, наразвіццёбеларускайкультурыўплываюцьікультурынашыхсуседзяў, ііншыхеўрапейскіхкраін, сусветнаякультураўцэлым. Яныпакідаюцьзначныследякувыяўленчыммастацтве, такіўлітаратуры, музыцы, кінематаграфіі, іншыхвыглядахмастацтва, укультурынаогул. Інтэграцыязіншымікультурамідаештуршокдляразвіцця, магчымасцьпрацыўновыхкірунках, садзейнічаеадаптацыікультурыдаагульнасусветныхпрацэсаў. Алепрыгэтымважнанестраціць "сябе", захавацьспадчынупродкаў, пакінуць "свой" стрыжань, ужоваколякогаіадбываеццаўскладненне, развіццёіўдасканаленнекультуры.
У той жа час адбываецца і зваротны працэс, г.зн. у выніку ўзаемадзеяння сусветнай культуры з культурай Беларусі частка ўнікальных, цікавых рэчаў, уласцівых беларусам, знаходзіць сваё адлюстраванне ў іншых культурах. Культура становіцца шматстайней, разгалінаваней, з'яўляецца большы шанец, што кожны знойдзе тое, што "па гусце" менавіта яму.
Што да беларускай нацыянальнай культуры ў маштабах Рэспублікі Беларусь, то культура займае важнае месца ў сістэме дзяржавы. Не ўлічваць становішча, у якім знаходзіцца культура, не сачыць за яе развіццём проста немагчыма! Бо што нас вылучае ад іншых дзяржаў? ТАК, культура, унікальнасць беларускага народа!
Варта таксама адзначыць наяўнасць у нашай краіне, як і ў шматлікіх іншых, нацыянальных меншасцяў. Дзякуючы неад'емнай характэрнай рысе беларусаў - талерантнасці - гэтыя меншасці ў нас не прыгнятаюцца (у адрозненне ад становішча спраў у некаторых іншых дзяржавах). Яны маюць сваю культуру, традыцыі і звычаі, якія, безумоўна, знаходзяць адлюстраванне і ў беларускай культуры. І я лічу, што дадзенае становішча прарочае спрыяе развіццю нашай культуры, яе ўдасканаленню.
3. Ці ёсць будучае ў беларускай культуры?
Гэтапытанне, ядумаю, трывожыцьнеаднагобеларуса, якінеабыякавыдасваёйкраіны. Гэтымпытаннемзадаюццашматлікіяіадказынаягобываюцьсамыярозныя. Хтосьцікажа: "Вышто, смеяцеся? Якаябудучыня, калібольшасцьнасельніцтвакраіныкажанарускаймове! Ілічацьягородным!" Іншыадкажа: "Так, будучынянашайкультурызнаходзіццападсумневам. Алемыжусётківедаембеларускуюмову, і, калі што якое, зможамказацьтолькінаім". Трэцінаогулскажа: "Вядома, ёсць! Боўнассвая, беларускаядзяржава! Бомыжякі памятаеццанашыхпродкаў, шанаваны, паважаемівыконваеміхзвычаіітрадыцыі!"
Намойпогляд, будучыняўбеларускайкультурыёсць! Так, яноімгліста... Алеўсёжёсць, ігэтагалоўнае!
Аленевартаатаясамляцьіснаваннебеларускайдзяржавызбеларускайкультурай. РэспублікаБеларусьможаіснавацьдоўга, алез цягам часустраціцьсвае "карані", то, начымянобудавалася. Гэтааснова - культура! Беларусьможазаставаццасуверэннай, незалежнайдзяржавай, алебезкультуры, сваёйкультурыгэтабудзепростатэрытарыяльнаяадзінка, аленіякнеНАЦЫЯ, неНАРОД! Толькізахоўваючытрадыцыі, памятаючыпрахайцяжкае, алеўнікальнаемінулае, прагісторыю, клапоцячысяпратое, каббеларускаямованетолькіневыйшаўзужытку, алеі "нарошчваўзвароты", г.зн.стаўадзінайдзяржаўнаймовай, кабнаімказаліне "адзінкі", аўсё, паважаючыпродкаўіўстояны "беларускі" лад жыццямыможамверыцьіспадзяваццаўсветлуюбудучынюнашайкультуры.
|