Часы Святаслава - реферат

Змест

Аб'яднаныя пад уладай Алега землі заклалі падмурак дзяржаўнага ўтварэння, за якім паступова замацавалася назва Русь. Аслабленне цэнтральнай улады ў часы княжання Ігара і ўзрастанне ролі гандлёвага шляху "з вараг у грэкі" з заняпадам Волжскага гандлёвага шляху ў часы Святаслава, паспрыялі адасабленню часткі беларускіх зямель з цэнтрамі ў Полацку і Тураве. Вынікам міжусобнай барацьбы, у якую быў уцягнуты Полацк, з'явілася часовае вяртанне беларускіх зямель пад уладу Кіева.

Святаслаўувайшоўугісторыюяквыбітнывайскавод, добравядомынаЗахадзеінаЎсходзе. Ён, пасловахлетапісца, быўнезвычайнацягавітыўпаходах. Непераборлівыўпобыце, ёнмог спацьпад голым небам, падклаўшыпадгалавусядло, быў непатрабавальныўежы, хуткіірашучыўсваіхрухах, нападаў навораганенечакана, апапярэдзіўшыяго

УСвятаслава Ігаравіча было два галоўных кірункі замежнапалітычнай дзейнасці: усходняе і паўднёва-заходняе. На ўсходзе яго галоўным супернікам быў Хазарскі каганат, на паўднёва- захадзе - Балгарыя.

Дадзенай кантрольнай работай аўтар раскрывае становішча Кіеўскай Русі у часы Святаслава.

1. Кіеўская Русь у часы Святаслава

Пасля смерці Алега кіеўскім князем стаў Ігар. Ён падавіў паўстанне супраць Кіева ў зямлі драўлян, завяршыў пачатае пры Алегу падпарадкаванне і ўключэнне ў склад Старажытнарускай дзяржавы ўлічаў (жылі на Дняпры, на поўдзень ад палян) і ціверцаў (жылі па Днястру да ніжняга цячэння Дуная). У 941 і 944 гадах Ігар зрабіў паходы на Візантыю. Здзяйсняліся таксама марскія паходы ў Закаўказзе, у багатыя краіны Паўднёвага і Заходняга Прыкаспія.

Апошнім актам у дзейнасці Ігара быў яго паход у зямлю драўлян за данінай. Даніна ў той час з’яўлялася асноўнай крыніцай існавання князя і яго дружыны. Сабраўшы вялікую даніну з драўлян, Ігар, падбухтораны сваімі дружыннікамі, вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся, “желая больша именья”. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго, прывязаўшы нагамі да двух сагнутых бяроз, якія, выпраміўшыся, разадралі цела Ігара на дзве часткі.

Пасля гібелі Ігара ад рук драўлян ў 945 г. кіраванне Кіеўскай дзяржавай узначаліла яго жонка Вольга. Жорстка расправіўшыся з драўлянамі, яна ў 947 г. адправілася ў наўгародскія землі ўсталёўваючы на сваім шляху аброк і даніну. Шлях яе на поўнач ляжаў не праз Смаленск, а праз Заходнюю Дзвіну, каля вусця Віцьбы, як вызначаюць даследчыкі ўжо існавала паселішча - старажытны Віцебск, у якім княгіня заснавала пагост - цэнтр збору подаці.

Гады мірнага кіравання Вольгі дазволілі Кіеўскай дзяржаве сабраць сілы для новай барацьбы, якую і распачаў з 964 г. пасталелы сын Ігара Святаслаў, імя якога яскрава сведчыць аб працэсе славянізацыі русі-нарманаў [1, c. 37].

Для вядзення маштабных ваенных дзеянняў Святаславу таксама спатрэбілася наяўнасць ўсіх сіл Русі, якія складалі і ваенныя кантынгенты з беларускіх земляў смаленскіх крывічаў і дрыгавічаў.

Палітычныя інтарэсы Святаслава сутыкнуліся з інтарэсамі Хазарыі, якой плаціў даніну шэраг славянскіх плямёнаў, да ўлады над якімі прэтэндавалі і кіеўскія русы. У гэты час даннікамі хазараў маглі быць таксама і радзімічы з севяранамі. У такім выпадку ўсё сярэдняе Падняпроўе разам з Кіевам знаходзілася пад пагрозай нападу хазараў.

Між тым Хазарыя была фактычна вартаўніком волжскай часткі Волхаўска-Волжскага гандлёвага шляху і сваімі вайсковымі сіламі ахоўвала вялізныя прыкаспійскія прасторы ад нападаў качэўнікаў. Такім чынам палітычныя інтарэсы Русі ў гэтым выпадку супярэчылі эканамічным.

У 965 г. Святаслаў пайшоў на хазар і разбіў іхняе войска на чале з царом, узяўшы крэпасць Саркел, званую русамі Белай Вежай. У наступным годзе ён падпарадкаваў вяцічаў і абклаў іх данінай. Хазарыя, хоць і аднавіла сваю самастойнасць, але ўжо не магла адыгрываць ранейшай ролі на важнейшым гандлёвым шляху. У выніку Волхаўска-Волжскі шлях прыйшоў у заняпад, чаму спрыяла таксама і зніжэнне якасці арабскага серабра.

З гэтага часу спыняецца паступленне куфіцкіх дырхемаў на Русь і, як след, заняпад шведскай Біркі, а разам і звязанае з ім Гнёздаўскае селішча бліз Смаленска. Месца арабскага серабра пачало займаць серабро з Заходняй Еўропы. З гэтага часу галоўнай лініяй камунікацый становіцца шлях "з вараг у грэкі" і асноўныя матэр'яльныя здабыткі гандлю з Міжмор'ем канцэнтруюцца ў Кіеве. Разам з Кіевам ва Ўсходняй Еўропе ўзрастае значэнне іншых буйных славянскіх цэнтраў: Кракава, Прагі і звязаных з імі гарадоў Сярэдняй Германіі.

З перанясеннем асноўнага цяжара гандлю на Дняпроўскі шлях узрасла і роль Полацка, які валодаў выхадам у Балтыйскае мора па Дзвіне, што было нашмат зручнейшым за маршрут праз Ноўгарад па Волхаву. Такім чынам Полацк станавіўся прамым канкурэнтам Ноўгарада на шляху "з вараг у грэкі". Адгалінкаванне шляху на Прыпяць паспрыяла развіццю і гэтага рэгіёна Беларусі, дзе магчыма, у часы Святаслава, улічваючы перэарыентацыю увагі Кіева на паўднёвую частку Дняпроўскага шляху і на Балканы, дрыгавічы з цэнтрам у Туры таксама вярнулі сабе самастойнасць.

У пошуках новых каналаў папаўнення казны Святаслаў распачаў у 967 г. вайну з Балгарыяй, якая была скорана, а сам кіеўскі князь перабраўся ў Пераяславец на Дунаі. У 970-м ім была распачата вайна з Візантыяй, якае склалася для Русі не найлепей і закончылася падпісаннем новай дамовы. У 972 г. пад час вяртання з паходу войска Святаслава трапіла ў засаду печанегаў ля дняпроўскіх парогаў і бвло разбіта, сам князь загінуў.

2. Знешняя палітыка Святаслава

У 964г , як паказвае летапіс, Святаслаў адправіўся ў паход на воку і Волгу, маючы мэтай пакарыць Хазарській каганат.

Паход доўжыўся два гады. На працягу гэтага часу было пераадолены Волжскія булгары і буртасівы (мардва), ясівы і касагівы. Перад рускімі мячамі не выстаялі і магутныя крэпасці Хозарыі - горад Семендзер, размешчаны на беразе Каспійскага мора, горад Саркел, што на Доне, і сталіца каганат Iціль, што ў вусце Волгі.

Ваеннае прысутнасць русічаў на землях Хазарыі настолькі падарвалі сілы гэтай дзяржавы, што аднавіць былую веліч яна не змагла.

Насуперак гучным перамогам Святаслава, мала хто з гісторыкаў ацэньвае яго палітыку Хазарыі станоўча. Хазарскі каганат, нібы шчыт, абараняў рускія зямлі ад набегаў шматлікіх ўсходніх качэўнікаў. З заняпадам Хазарыі качавыя орды двінулі на Русь.

Адваяваны на ўсходзе землі трэба было абараняць, а сіл для таго ў Рускай дзяржавы не хапала. Таму тэрытарыяльныя набыцця Святаслава на кароткі час было страчана.

Не менш маштабным і гэтак жа мала выніковай была кампанія Святаслава на Балканах. Пачатая ў967 г., яна доўжылася некалькі гадоў і складалася з двух паходаў. Як лічаць гісторыкі, да першага паходу супраць Балгарыі Святаслава захвоціў візантыйскі імператар Нікіфар. Разам з тым многія даследчыкі, прааналізаваўшы ход падзей, прыйшлі да высновы, што Святаслаў меў на Балканах і ўласны інтарэс.

Ажыццяўляючы актыўную наступальную палітыку ў паўднёвым напрамку, ён марыў аб новай вялікакняскай рэзідэнцыі - бліжэй да тэрыторый, на якіх ваяваў.

У 969 - 970 гадах пачынаецца другі паход Святаслава на Дунай, які неўзабаве перарос у руска-візантыйскую вайну. Як паведамляе рускі летапіс, Святаслаў, пераканаўшыся ў малалікасці сваёй лютвы, у развале антывізантыйскай кааліцыі і варожасці печанегаў, накіраваў сваіх амбасадараў да візантыйскага імператара Цімісхію з просьбай пра свет. У ліпені 971 года быў падпісаны мірная дамова. Ён па-рознаму ацэньваўся гісторыкамі. Па ім, мабыць, Русь губляла свае палітычныя пазіцыі на тэрыторыі Візантыі і Балгарыі, але замацоўвала вынікі свайго пасоўвання ў Паўночным Прычарнамор'і, Прыазоўе, Паволжа, у раёнах Ніжняга Падняпроўя, Поднестровья, аж да меж з Балгарыяй [3, c. 57].

Такое развіццё падзей не адказвала знешнепалітычным планам Візантыі, якая сама аддавала перавагу панаваць на Балканах.

Летам 968 г паступіла вестка пра смяротную небяспеку, якая пагражала Кіеву: скарыстаўшыся адсутнасцю вялікага князя і яго жонкі, да рускай сталіцы прыйшлі орды печанегаў і абкружылі яе. Святаслаў вымушаны быў як мага хутчэй вяртацца ў Кіеў. На Дунай ён змог вярнуцца толькі ў 970 г.

Пры адсутнасці Святаслава на Балканах адбыліся істотныя змены: у Візантыі на троне зацвердзіўся новы імператар Ян Цімісхі, які прыбег да ўсіх дыпламатычных мер, каб пераканаць Святаслава адмовіцца ад яго замахаў на Балканы.

Урад Балгарыі заключыў з Візантыяй саюзніцкія пагадненне і пачаў барацьбу супраць рускіх заклад у дунайскі крэпасці. Такім чынам, Святаславу давялося зноў брацца за зброю.

У пачатку паходу Святаслаў пакарыў амаль усю Балгарыю, перайшоў праз Балканскія горы і дайшоў да Фракіі. Аднак ў бітве пад Аркадыполем Святаслаў пацярпеў паражэнне - першае ў жыцці.

Гэта прымусіла яго павярнуць на Дунай і замацавацца ў Дарастолі (цяпер Сілістра ў Балгарыі). Вясной 971 г. сюды падышлі войскі візантыйскага імператара.

Святаслаў са сваёй жонкай апынуўся ў аблозе, якая працягвалася тры месяцы. Нарэшце знясіленыя праціўнікі пагадзіліся на перамовы.

Адбываліся яны на самым высокім узроўні: асабіста сустракаліся рускі князь і візантыйскі імператар Па дамове 971 г. Святаслаў адмаўляўся ад прэтэнзій на візантыйскія ўладанні ў Крыме і на Дунае, візантыйскі імператар абавязваўся прапусціць русічам дадому і надалей ставіцца да іх як да сябрам. У раёне Дняпроўскі парогаў печанегаў перакрылі шлях у Кіеў. Рэальна ацаніўшы суадносіны сіл, Святаслаў адышоў да Білабярэжжа, каб там перазімаваць. У пачатку сакавіка 972 г. князь адправіўся ў Кіеў. І ў парогаў яго атакавалі печанегі. У баі загінула шмат русічаў, таксама і Святаслаў.

Як вядома, падначаленне Паўночнага Прычарнамор'я і раёна ўсходніх гандлёвых шляхоў было ў цэнтры ўвагі яшчэ Алега і асабліва Ігара. Аднак палітыка Святаслава на заваяваных тэрыторыях адрознівалася ад палітыкі яго папярэднікаў. У часы Святаслава русы імкнуліся не проста разбіць суперніка, а замацавацца на заваяваных землях, усталяваць на заваяваных тэрыторыях трывалы парадак, увесці сваю сістэму кіравання. Так, у Хазарыі быў разбураны толькі горад Саркел, іншыя гарады папакутавалі мала. Большасць жыхароў вярнулася ў родныя краі, і з імі быў складзены дамова, вызначаны характар рускай улады. Аналагічную палітыку, мабыць, Святаслаў праводзіў і ў стаўленні ясаў і касогаў.

3. Унутранная палітыка Святаслава

Святаслаў мала клапаціўся аб унутрыдзяржаўныя справы. Спачатку ён даручаў іх маці - княгіні Вользе, а пасля яе смерці, года 969, упаўнаважыў ажыццяўляць вярхоўную ўладу сваіх сыноў, аддаўшы Кіеў Ярополку, Деревлянську зямлю - Алегу , а Ноўгарад - Уладзіміру .

Такім чынам, быў зацверджаны парадак княжага праўлення, які даваў права панаваць на ўсёй тэрыторыі Рускай дзяржавы прадстаўнікам адной дынастыі – Рурыкавічы..

З нязначнымі зменамі гэты парадак праіснаваў некалькі стагоддзяў. Ён не быў якім арыгінальным вынаходствам Святаслава - так паступалі ўсюды ў сярэднявечнай Еўропе.

Сыны Святаслава не пазьбеглі міжкнязеўускіх распрый. Як сведчыць летапіс, барацьба за ўладу паміж Яраполкамі Алегам доўжылася пяць гадоў, часам даходзячы да сапраўднай вайны, у ёй, у рэшце рэшт, абодва злажылі галовы.

У віры тых падзей прымаў удзел і самы Святаслаў сын - Уладзімір Менавіта ён пасля смерці Яраполка зацьвердзіўся ў Кіеве

Заключэнне

Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г. Выдатны палкаводзец і буйны палітычны дзеяч свайго часу, Святаслаў усё жыццё правёў на баявым кані і амаль не ведаў паражэнняў. Пад яго кіраўніцтвам дружыны русаў ваявалі на вялікіх прасторах ад Акі да Каўказа і ад Волгі да Адрыянопаля. Ён, як правіла, не нападаў на ворага знянацку, а папярэджваў яго: “Хочю на вы ити”. Такімі, па словах летапісу, былі і яго воіны.

Ваенныя дзеянні Святаслава пачаліся, паводле рускага летапісу, з яго паходаў на Аку і Волгу ў 964 году. Існуюць розныя падыходы да апісання ваенных дзеянняў князя, але, у любым выпадку, ён разграміў Хазарыю, узяўшы шматлікія гарады каганата: Белую Вежу, Iціль і г.д. Ён разбіў таксама даўніх саюзнікаў Хазарыі - волжскіх балгараў і буртусаў, а на Паўночным Каўказе скарыў ясаў і касогаў.

У выніку паходаў Святаслава на Усход Кіеў падпарадкаваў сабе вяцічаў, Волжскую Балгарыю, разграміў хазарскі каганат, пашырыў і ўмацаваў свае ўладанні на Паўночным Каўказе і ў Крыму. Ажыццяўляў паходы супраць Дунайскай Балгарыі і Візантыі, меў намер стварыць руса-балгарскую дзяржаву перанесці сваю сталіцу на бераг Дуная. Вяртаючыся з паходу, Святаслаў быў забіты на дняпроўскіх парогах печанегамі.

Спіс літаратуры

1. В. Вяргей, І. Ганецкая, М. Гурын. Гісторыя Беларусі (у шасці тамах) Першы том. Мінск, ВП "Экаперспектыва", 2000.

2. Археалогія і нумізматыка Беларусі. Энцыклапедыя. Мінск: "Беларуская энцыклапедыя" імя Патруся Броўкі, 1993.

3. Ягор Новікаў.Ваенная гісторыя беларускіх земляў да канца XII стагоддзя (том 1). Мінск: выд. "І. П. Логвінаў", 2007.

4. Вялікі гістарычны атлас Беларусі (у 3-х тамах). Том 1. Мінск, "Белкараграфія", 2009.