Егемен Қазақстан елінің өркениетті дамуында жас ұрпаққа

Егемен Қазақстан елінің өркениетті дамуында жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің мазмұнын ұлттық рухани мұра негізінде қайта қарап, оны қоғам талабына сай жоғары сапалық деңгейге көтеру – бүгінгі таңдағы көкейкесті мәселенің бірі.

Қазіргі бетбұрыс кезінде әдебиет пен өнер аясында осы күнге дейін белгісіз болып келген қаншама жұлдыздар жарқырай түсті! Қандай асыл жандарды жасырған біздерден. Таңқалған жас ұрпақтың көз алдында қазақ жерінде өніп-өскен бәйтерек пен арыстар айқын болды. Сол арыстардың бірі Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов. Олар орыс және шығыс классиктерімен қазақ жастарын таныстырған шебер аудармашылар, бармағынан өнер тамған сегіз қырлы өнерпаз, үлкен мәдениет қайраткерлері, ағартушы, ғалымдар еді.

Сонымен зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мынадай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:

1. Үш тұлғаның әлеуметтік ойының тереңдігі оның қазақ қоғамының шындықтарыман тамырластығында. Олар халықты бүгінмен ғана өмір сүруге болмайды деп үйретеді, өткен қиыншылықтардан сабақ алу арқылы бүгінгі күн мәселелерін шешуге тиістіміз, өткен шақ пен бүгінгі шақ келер шақтың мүмкін болатын қиыншылықтарын жеңетін жолды көрсетеді. Осы мәселелермен айналысатын кәсіби әлеуметтікті ұйымдастыру – педагогикалық іс-әрекет екендігін айқындадық.

2. Абайдың қара сөздері қазақ философиясының негізгі ой-түрткісі, олай дейтін себебіміз: әрбір қара сөздерінде жас ұрпақты тәрбиелеуде құндылығы жоғары тәлімдік ой-пікірлер – еңбек сүйгіштік, отанын қорғау, жамандықтан аулақ болу, өнер-білім мен ғылымға құштарлық, отбасы тәрбиесінің ықпалы, имандылық, адамгершілік, мейірімділік, қайырымдылық сияқты қасиеттер жан-жақты ашылып, адам өміріндегі басты мәселе екендігі паш етілген. Ал, Шәкәрімнің «Үш анығы» – қазақ философиясының шыңы, өйткені “Үш анық” философиялық еңбектің де өзіндік ерекшеліктері осы жоғарыда айтылған тәлім-тәрбиелік идеяларды жалғастырып, олардың өміршеңдігін дәлелдей түседі. Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясы арқылы бүкіл әлем қазақ халқының философиялық жүйесін, педагогикалық көзқарастарын, сол кездегі әртүрлі әлеуметтік-тарихи жағдайларды суреттей отырып, тарихи кезеңдерге бөліп, ұрпақ тәрбиелеуде отансүйгіштік, еңбекқорлық, намысшылдық, имандылық, ар-ұяттың болуы қажетті екендігін анықтадық .

3. Жалпы Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларында әлеуметтік, педагогикалық, тәлім-тәрбиелік мәндерін анықтай отырып, ғылыми-педагогикалық зерттеулерге талдау жасау барысында тақырыбымызға негіз болған “Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеялардың сабақтастығы және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру” атты арнайы зерттеу нысанасы болмағанына көзіміз жетті.

4. Зерттеу жұмысымызда Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларында педагогикалық ой-пікірлерінің сабақтастығын бар екенін айқындап, тәлім-тәрбиелік маңызын ашып көрсетуге ұмтылдық.

5. Сонымен біздің зерттеу жұмысымыздың “Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру” тақырыбына байланысты педагогика, жалпы педагогика, педагогика тарихы, этнопедагогика пәндерінің білім беру мемлекттік стандартқа сай оқу құралдарында, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің ұсынған типтік оқу бағдарламасын және педагогика оқулықтарының мазмұнын қарастыра отырып, педагогика саласында Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердиев, Мұхтар Әуезов шығармаларындағы педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оны оқу-тәрбие үрдісіне ендіру бұрын-соңды жүйелі қарастырылмағанын дәлелдедік.

6. Зерттеу жұмысымыздың нәтижесінде біз Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың шығармаларындағы сабақтастықтың тәрбиелік қызметін: танымдық, тәрбиелік, дамытушылық және іс-әрекеттік деп анықтадық;

7. Біздің жасаған қорытындымыз бойынша Абай, Шәкәрім, Мұхтардың тәлім-тәрбиелік ойларының сабақтастығығындағы студенттердің белсенділігін дамытудың компонентін үшке бөліп қарастырдық: мотивациялық, мазмұндық, бағалау-нәтижелік және студенттерге арналған “Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың педагогикалық идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру” тақырыбындағы арнайы курс бағдарламасы жасалынып, сынақтан өткізілді.

Біз өз зерттеуімізде А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік идеялардың және педагогикалық ой-пікірлерінің сабақтастықтарын жан-жақты толық қарастырдық деп айта алмаймыз. Сондықтан ұрпақ тәрбиелеуде бұл мәселелер бойынша болашақ зерттеулер ретінде төмендегідей ұсыныстар жасауға болады:

- бір жарым ғасырға созылған өзіндік бай дәстүрі бар, кешегі ұлы Абай, Шәкәрім, М.Әуезов сынды әлем таныған алыптар оқыған Абай орта мектебінің өмір жолын;

- А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, М.Әуезов шығармаларындағы педагогикалық ой-пікірлердің оқу-тәрбие үрдісіне енгізудің педагогикалық негіздерін;

- Абай, Шәкәрім, Мұхтар мұрасындағы діни-адамгершілік көзқарастар сабақтастығын;

- Абай, Шәкәрім, Мұхтар шығармаларындағы рухани құндылықтарда имандылық ұғымы т.б. оқу-тәрбие жұмысының мазмұнын арнайы зерттесе, бүгінгі қазақ педагогика тарихына үлес қосарлық диссертацияға арқау боларлық мол материалдың табылатыны даусыз.

Диссертацияның негізгі мазмұны мынадай басылымдарда жарияланды:

1. . Абайдың адамгершілік ойларындағы философиялық түйіндер // Жоғары оқу орындары мен мектептердің бірлесе әрекет ету тәжірбиесі - жаңа сатыдағы мұғалімдерді сапалы даярлау негізі. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Семей, 2005. - Б. 359-362.

2. Оқытудың тәрбиелік жүйесіндегі теориялық, әдіснамалық негізінің қолдануы және қазақ халық әндерінің педагогикалық потенциалы // Жоғары оқу орындары мен мектептердің бірлесе әрекет ету тәжірбиесі - жаңа сатыдағы мұғалімдерді сапалы даярлау негізі. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Семей, 2005. - Б. 362-365.

3. Шәкәрімнің педагогикалық көзқарастары // Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармашылығын зерттеудің өзекті мәселелері. Республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. - Семей, 2006. - Б.112-115. (М.О.Әбдікәрімовпен авторлық бірлестікте).

4. Ұлттық тәлім-тәрбие мазмұны Абай мен Мұхтар Әуезовтың педагогикалық идеяларында // Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармашылығын зерттеудің өзекті мәселелері. Республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. - Семей, 2006. -Б.126-128 (М.О.Әбдікәрімовпен авторлық бірлестікте).

5. Бала тәрбиесі-еліміздің болашағы // Президенттің Қазақстан халқына жолдауын жүзеге асырудағы мектепке дейінгі және бастауыш мектептегі тәрбиелеу мен оқытуды ұйымдастырудың қазіргі бағыттары. Республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Семей, 2006. – Б. 218-222.

6. Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың рухани сабақтастығы // Абай мен Пушкин шығармашылығындағы үндестік. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары.- Семей, 2006. – Б.376-379.

7. Абай, Шәкәрім, Мұхтар шығармаларындағы әлеуметтік-рухани көзқарастар //Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін жетілдірудің теория-методологиялық контексіндегі көпмәдениеттілік принциптерін іске асыру. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Семей, 2006. - Б.439-443. (М.О.Әбдікәрімовпен авторлық бірлестікте).

8. Семей өңірінен шыққан әнші-композиторлар // Республикалық студенттік ғылыми-конференция. Алматы: Т.Жүргенов атындағы ұлттық өнер академиясы, 2006.- Б.56-61.

9. Ұстаздың бала тәрбиесіндегі қасиеттері // Бастауыш мектеп. - 2006. - №4. - Б.34-36.

10. Абай көзқарасындағы адамгершілік негізі // Қазақстан орта мектебі. - 2006. - №6. - Б.14-18.

11. Абай Құнанбаев қазақ халқының музыка ағартушылығында атқарған ролі қандай? // Қазақстан мектебі. - 2006. - №8. - Б.37-39.

12. Шәкәрімнің музыкалық-шығармашылық мұрасы // Білім берудегі менеджмент. - 2007. - №1. –Б.25-29.

13. Абай, Шәкәрім, Мұхтарлардың тәлім-тәрбиелік идеяларының сабақтастығы және оларды педагогикалық үрдіске ендіру. Арнайы курс бағдарламасы. – Семей: СМПИ, 2006. - 36 б.

Преемственность педагогических идей А. Кунанбаева, Ш.Кудайбердиева, М.Ауэзова и внедрение их в

13.00.01 – Общая педагогика, педагогика и история образования, этнопедагогика

Актуальность исследования. Завоевание независимости Республики Казахстан выдвигает перед педагогической наукой и практикой новые задачи, направленные на формирование личности. В условиях глобализационных процессов актуализируются задачи воспитания подрастающего поколения на основе единых национальных ценностей. Поэтому изучение и использование педагогического наследия великих сыновей казахского народа приобретает особую актуальность. В ходе проведенного исследования мы обозночили следующие противоречия, которые вызваны недостаточным использованием в научно-педагогической практике педагогические наследия Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова и между возможностью, потребностью и необходимостью внедрения в учебно-воспитательный процесс высших учебных заведений через изучение наследий великих мыслителей в единстве, органичной связи и преемственности. Такой подход позволяет не только более глубоко изучить проблему, но и шире, всесторонне использовать педагогические идеи гуманистов в педагогической практике. Исходя из актуальности темы, задач, поставленных нами в диссертациионной работе была определена следующая формулировка темы «Преемственность педагогических идей А. Кунанбаева, Ш.Кудайбердиева, М.Ауэзова и внедрение их в учебно-воспитательный процесс».

Цель исследования: научно-теоретическая характеристика педагогического наследия Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова в их органическом единстве, взаимосвязи, преемственности и определении возможностей использования в учебно-воспитательном процессе.

Объект исследования: учебно-воспитательный процесс высших учебных заведений.

- систематизация и научно-теоретическое изучение педагогических идей Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова широко представленных в их сочинениях;

- выявление педагогических идей в их взаимосвязи и единстве;

- определение возможностей философских, педагогических, религиозных и социальных воззрений великих мыслителей для использования в современной педагогической практике;

- разработка, апробация спецкурса «Преемственность педагогических идей Абая, Шакарима, Мухтара и внедрение их в педагогический процесс». Изучение и коррекция полученных результатов;

- представить методические рекомендации по изучению и использованию педагогического наследия великих мыслителей.

Методологическая основа исследования: Закон «Об образовании» РК, концепции и нормативные документы об образовании, теория развития личности, деятельности; философские, психологические, педагогические мнения Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова; научные труды отечественных и зарубежных исследователей.

- изучены педагогические идеи Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова представленные в их сочинениях;

- дана научно-педагогическая характеристика педагогических воззрений великих мыслителей в их взаимосвязи и единстве;

- разработан и представлен спецкурс «Преемственность педагогических идей Абая, Шакарима, Мухтара и внедрение их в педагогический процесс».

- представлен практический опыт внедрения педагогических идей Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова в практику, методические рекомендации по их использоавнию.

Степень внедрения заключается в том, что разработаны и внедрены в учебный процесс Семипалатинского государственного педагогического института, социально-гуманитарный факультет Семипалатинского государственного университета им. Шакарима.

Результаты проведенного исследования могут быть применены в образовательном процессе высших, средних специальных учебных заведениях, а также для использования в воспитании подрастающего поколения педагогам в системе общего средного образования.

Рекомендации по внедрению или итоги внедрения научно-исследовательской работы:

- теоретические основы педагогических воззрений Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова в их единстве;

- внедрение содержания педагогических идей великих мыслителей в практику деятельности высших учебных заведений.

- программа спецкурса «Преемственность педагогических идей Абая, Шакарима, Мухтара и внедрение их в педагогический процесс».

- научно-теоретические рекомендации и указания по изучению педагогического наследия Абая Кунанбаева, Шакарима Кудайбердиева, Мухтара Ауэзова.

Succession of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas and introduction of them into the teaching and educational process.

13.00.01. – The Common pedagogics, pedagogics and the history of education, ethnopedagogics.

Research actuality. The Kazakhstan Republic Independence demands to develop new aims and goals concerned with personality upbringing from the pedagogical science and practice. In the conditions of global processes the upbringing aims of growing up generation are actualized on the basis of common national values. Therefore the study and use of Kazakh Great sons’ pedagogical heritage is of peculiar importance. It should be noticed that researchers studied A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical heritage at various times. However, a special attention of this thesis is directed study the great writers’ heritage in the unity, organic connection and succession. This approach allows not only to investigate the problem deeply but to use comprehensively humanist pedagogical ideas in the pedagogical practice. Resulting from the theme actuality and thesis aims the following formulation was defined: “Succession of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas and introduction of them into the teaching and educational process”

Research aim: the scientific and theoretical characteristics of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical heritage in their organic unity, correlation, succession and determination of possible use in the teaching and educational process.

Research object: the teaching and educational process of higher educational institutions.

- systematization and scientific-theoretical study of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas represented in their compositions;

- determining the possibilities of great thinkers’ philosophical, pedagogical, religious and social views for the use in a modern pedadodical practice;

- working out and approbation of a special course “Succession of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas and introduction of them into the teaching and educational process”. Studying and correction of the received results;

- methodological recommendations for the great thinkers’ pedagogical heritage studying and use.

- conceptions and normative documents on education, theory of personal development and activity;

- A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s philosophical, pedagogical opinions

- systematical study of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas represented in their composition;

- scientific and pedagogical characteristics of great thinkers’ pedagogical views in their correlation and unity;

- a special course “Succession of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas and introduction of them into the teaching and educational process” is worked out and represented;

- a practical experience introducing A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas into practice, methodical recommendations for their use.

Introduction Degree lies in the fact that the program of a special course “Succession of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas and introduction of them into the teaching and educational process” is worked out and introduced into the educational process.

- a theoretical bases of pedagogical views of Abai, Shakharim, M.Auezov in their unity;

- introduction of great thinkers’ pedagogical ideas into the higher educational institution activity practice;.

- the program of a special course “Succession of A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical ideas and introduction of them into the teaching and educational process”;

- a scientific and theoretical recommendations and instructions for studying A. Kunanbaev, Sh. Kudariberdiev and M. Auezov’s pedagogical heritage.